اوایل دهه هفتادشمسی برای نخستین بار فیلم کلاه قرمزی  درسینماهای کشور به نمایش عمومی درآمدو درفضای اجتماعی وفرهنگی آن دوره بااستقبال بسیار خوبی روبرو شد دراین نوشتار قصد تحلیل فیلم را ندارم وزمان تحلیل آن نیز گذشته است هرچه بود این فیلم توانست نظرمخاطبان را جلب کند.....

بیست سال از آن تاریخ می گذرد جامعه دگرگونی های بسیار یافته است نرخ  پوشش تلویزیون وشبکه های مختلف، اینترنت واستفاده از فضای مجازی افزایش چشمگیری داشته است وهمین امر تنوع سلیقه مخاطبان را موجب شده است.

علی سرتیپی ـ مدیرعامل فیلمیران و پخش کننده فیلم «کلاه قرمزی و بچه ننه» گفت: فروش شب گذشته «کلاه قرمزی و بچه ننه» تنها در سینماهای تهران به حدود 110میلیون تومان رسیده است‌ که فروش بسیار خوب و در حد یک رکورد است. اکنون این فیلم در مدت سه روز، مجموعا در سینماهای تهران به فروش 261 میلیون تومانی دست یافته است.

 این که پس از بیست سال استقبال مردم از فیلمی با دستمایه های قدیمی بازتوانسته نظرمخاطبان را جلب کند به کدام موضوع مربوط می شود؟مخاطبان سطحی نگرشده اند؟فیلم جدید توانسته خود را با موقعیت های امروزی هماهنگ کند؟ جامعه نسبت به بیست سال قبل تغییری نکرده است ؟جامعه به هزاروسیصد و دُرُشکه بازگشته است ؟یا...

دارم درباره فرهنگ صحبت می کنم ، تمام قد بلند می شود ، سئوال دارد  اجازه می دهم حرف بزند، شروع می کند :

فرهنگ مقوله پیچیده ای است شامل آداب و رسوم ، مراسم ، تفریحات و... دولت درهرجامعه ای متولی حفظ واشاعه فرهنگ آن جامعه است،درست است ؟پاسخ می دهم آری درست است، ادامه می دهد ،یکی از بخش های فرهنگ، آواها وموسیقی است به نظرشما چرا دولت باگسترش شبکه های رادیویی وتلویزیونی شبکه ای برای پخش موسیقی های مجاز ایرانی راه اندازی نمی کند ؟بچه های مدرسه بیشتر آهنگ های شبکه های ماهواره ای را بلدند واگر فرصت پیداکنند آنها را زمزمه می کنند اگر صدا وسیما بتواند شبکه ای ایجاد کند که موسیقی اصیل ایرانی وآنچه مجاز شناخته می شود را پخش کند جلوی این موسیقی های ناهمگون گرفته نمی شود؟

می نشیند،به چشمانش خیره می شوم،نگاهم می کند،می گویم شبکه جوان وفرهنگ رادیو وشبکه سوم سیما برای همین کار ساخته شده اند،دوباره برمی خیزد این بار صدایش رساتر است می گوید ما از ماهواره استفاده نمی کنیم من رادیو وتلویزیون جمهوری اسلامی ایران را می شنوم ومی بینم اما آنچه پرسش من بود دراین رسانه دیده وشنیده نمی شود اگر شنیده ودیده می شد این همه جذابیت برای شنیدن موسیقی های ماهواره ای وجود نداشت...سکوت می کند...سکوت می کنم ...می نشیند... ایستاده ام ...نگاهش می کنم ...پاسخی ندارم ...مانده ام پاسخ منطقی را مانند مسئولان رسانه ملی بدهم یا آنچه او به دنبالش می گردد ... سکوت می کنم  واو از این سکوت ناخرسند است مانده ام چه باید می گفتم ؟ شما می دانید ؟

درجلسه ساستگزاری سیما که باچالش فکری وتضارب آرای اعضاهمراه بود پس از بحث وتبادل نظر وبه منظور ارج گذاری به اعیاد مسلمین وتوجه به امر شادی درجامعه که از ضروریات یک جامعه سالم واسلامی است موارد زیر به تصویب رسید ومقرر شد درسالهای بعد باجابجاکردن برنامه های این فهرست تنوع لازم ایجاد گردد تا به سلیقه های مخاطبین مشکل پسند ایرانی احترام گذاشته شود .

عناوین برخی از برنامه های تصویب شده بدین شرح است :

شبکه 1:

-          سخنرانی استاد رحیم پور ازغدی

-          مداحی حاج سعید حدادیان

-          سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین فاطمی نیا

-          پخش مراسم طنز معنوی باحضور مجریان توانمند، احمدزاده وشهریاری

شبکه 2: 

-          سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین فاطمی نیا

-          مداحی حاج سعید حدادیان

-          سخنرانی استاد رحیم پور ازغدی

-          پخش مراسم طنز معنوی باحضور مجریان توانمند احمدزاده وشهریاری

شبکه 3:

-          مداحی  یکی دیگر از مداحان

-          سخنرانی استاد رحیم پور ازغدی

شبکه 4:

-          سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین فاطمی نیا

شبکه های استانی :

-          سخنرانی امام جمعه مرکزاستان درباره فضایل اعیادمذهبی وبیان آداب مستحب توصیه شده دراین ایام

-          بازپخش سخنرانی استاد رحیم پور ازغدی

سیاستگزاران اظهار امیدواری کردند این برنامه ها بتواند رضایت خاطر مسلمانان را جلب کند وموجب ارتقای بینش های اسلامی  همه مومنان دراین ایام بابرکت گردد.التماس دعا

همچنین درپایان این جلسه حضار بااکثریت مطلق آراء برنامه های مستهجن ماهواره ای را محکوم واز مردم بافرهنگ ایران خواستند داوطلبانه نسبت به جمع آوری آنتن های ماهواره ای خود اقدام نمایند واز برنامه های متنوع سیماکه از شبکه های مختلف با محوریت عدم تداخل زمان پخش روی آنتن می روند بهره برداری کنند .همچنین به دلیل صرفه جویی درهزینه برگزاری جلسات مختلف مقرر شد برای روزهای عزاداری نیز از همین برنامه استفاده گردد .

برنامه های تلویزیونی ماه رمضان بهانه ای شده است برای یادکردن از فقیران ، آنان که گاهی به نان شب ودارویی برای التیام دردهایشان نیازمندند وهزاروعده مسئولان درباره آنان یکی وفانکند!

برنامه سازان افطار وسحر ماه رمضان بارسانه ای کردن درد دردمندانی که شانس حضور دربرابر دوربین را یافته اندباخوشحالی زایدالوصفی از حل شدن مشکل آنان واز این که مثلا" فلان فرد با پرداخت وام ، هزینه سفرحج و.. آنان موافقت کرده درپوست خود نمی گنجند واز آن به عنوان برکات ماه رمضان یاد می کنند .

می توان پذیرفت که فضای عمومی ماه رمضان موجب می شود قلب ها کمی رقیق ترشوند واحساس زنگارگرفته آدمیان کمی صیقل بخورد آیا هزاران انسان دردمند جامعه ما این فرصت را دارند تا به بیان دردهایشان بپردازند وباپخش شدن از رسانه، دل انسانی به حالشان بسوزد ودرمانشان شود ؟ از رمضان امسال تا رمضان سال دیگر یک سال  فرصت هست تا مسئولان وبرنامه ریزان فرهنگی، اقتصادی،اجتماعی ودرمانی این سرزمین که داعیه خدمت به محرومان رادارند برای رفع مشکلات افرادی که با گرفتاریهای خاص دست به گریبانند برنامه ریزی کنند چگونه می توان پذیرفت که پدر ومادری کلیه هایشان را به دوفرزندشان اهداکنند واز دریافت امکانات دولتی محروم بمانند خوشحالی کوتاه مدت برنامه سازی را با اشک های پنهان آنان مخلوط نکنیم راستش به نظرم این افراد درتنهایی خود آنقدر گریسته اند که دیگر چشمه اشکشان خشکیده است به لبخندهای  زیرکانه شان دلخوش نباشیم.. یادمان نرود که نخندیدن ونگریستن اگر عادی شد جامعه به بیماری مبتلا شده است از عادی شدن خیلی چیزها باید حذرکرد ...  

چند شب پیش  فرصتی پیش آمد تادرمنزل یکی از بستگان فیلم اخراجی های 3 ساخته مسعود ده نمکی را ببینم.آنچه اینجا می خوانید برداشت های من از این فیلم است :

با نگاهی به دوفیلم اخراجی های 1و2 وهمه قوت ها وضعف های دوفیلم اول می توان گفت اخراجی های 1و2 دارای انسجام وفیلمنامه قوی تر وقابل دفاع تر هستند .

حضور پر رنگ وتاثیرگذار محمدرضا شریفی نیا - منفی ومثبت بودن این تاثیر موردنظرنیست- این شائبه راایجاد کرده ومی کند که همه کاره ی پروژه اخراجی ها شریفی نیاست ومسعود ده نمکی تنها یک «اسم »است که همه عوامل درپشت این اسم پناه گرفته اند تابتوانند با کمترین اشکالی کارشان را به انجام برسانند .

اگر همه دیالوگ های بازیگران را کنارهم بگذاریم درخواهیم یافت که فیلم، برطنز کلامی تاکید دارد تاجایی که بینندگانی که اخراجی های 1و2 را دیده اند برای شروع بازی اکبر عبدی «بایرام» وطنزهای کلامی اش لحظه شماری می کنند .

از منظر اجتماعی ،نامزدهای درگیر در رقابت های انتخاباتی دراین فیلم وارد کارزاری می شوند که درجهت حفظ منافع خود بدون هیچ برنامه منسجمی به تبلیغات می پردازند اما مشخص نیست به کدامین دلیل برنامه منسجم ندارند؟حتا شخصیت سیدجوادهاشمی«سیدمرتضی» به عنوان نمادیک شخصیت انقلابی ،برنامه هایش را صرفا"با شعارهای عامه پسند مطرح می کند شعارهایی که اجرای آنها هم با همه بار ارزشی نمی تواند مشکلی از مشکلات جامعه راباز کند .

برآمدن ناگهانی یک فرد آن هم باشعارهای عامه پسند درجامعه ای که باوجود تاکید قانون اساسی اش هنوز «احزاب» فعالی درصحنه اجتماع - ونه صرفا"روی کاغذ-  ندارد امری کاملا"طبیعی است؛نبود احزاب شناسنامه دار که درچارچوب قانون اساسی موردتایید مردم فعالیت می کنند راه را برسودجویان کارزارهای انتخاباتی خواهدبست ونامزدها را وادار خواهد ساخت تا از برنامه های هیجانی واحساسی درتبلیغات خود پرهیز کنند چرا که در این صورت باگذشت یکی دوسال ،عدم تحقق برنامه های شعاری واحساسی موجب تنزل جایگاه حزب شده ودر دوربعدی نتیجه انتخابات را به رقیب واگذار خواهد نمود اما نبود «حزب »موجب شده است تاکسانی باطرح شعارهایی دراخراجی های 3 مردم را به دنبال خود بکشانند جالب این است که فیلم جدای از طنزهای کلامی برخلاف ادعاهای کارگردان ،و ارزشی دانستن آن رشدی به بیننده نمی دهد و فقط او را سرگرم می کند تا درفضایی که نه تخیلی ونه واقعی است وقتش را بگذارند وگاه کلمات وعبارتهایی رابشنود که اگر از زبان ،قلم وکارگردانی هرکس به جز مسعود ده نمکی بود معلوم نبود چه سرانجامی پیدا می کرد !! استفاده از کلیپ و ترانه و بهره گیری از شوخی سیاسی در این فیلم نشانگر این است که کارگردان دستش از بقیه فیلمسازان بازتر بوده است وگرنه کارگردانهای دیگر هم بدشان نمی آید از این موارد درفیلم هایشان بهره گیرند.

اگر بازیکنان مشهور وتکیه کلام هایی که گاه مستهجن بودنشان را به وضوح می توان درک کرد به کناری بگذاریم فیلم ،پیامی برای انتقال ندارد مشابه سازی نامزدهای انتخاباتی ریاست جمهوری صرف نظر از صحت وسقم گفتار وکردارشان بازتابی از شرایط اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی جامعه است ونامزدها باشناخت این شرایط گام در راه مبارزه انتخاباتی گذاشته اند .

بخشی از اخراجی های 3 معجونی از لودگی است. تیزر تبلیغاتی، پارتی، کلیپ سوسن خانم، شوخی های بیژن مرتضوی و بایرام، صحبت از کیسه و سفید آب، انواع زیپ و تصویر دخترانی که زمانی حضورشان در فیلم ها آزار دهنده بود و بخشی از جامعه به آن واکنش نشان می داد نمونه هایی از این لودگی هاست. بخشی دیگر هم پیام های پراکنده و دیالوگ های بیانیه وار سیاسی است. فیلم ضعیف است چون داستان ندارد و مجموعه ای است از داستانک های رها مانده و شخصیت پردازی ناقص و سکانس هایی کاملا تصادفی که به یکباره بر سر مخاطب خراب می شوند.

گفته اند:« سینما یعنی تخیّل»اگر این تعریف رامبنا بگیریم اخراجی های 3 از این عنصر کم بهره برده است ودرفضایی بین رئال وایده آلیسم دست وپا می زند . ده نمکی به عنوان کارگردان واقع گرا اگر قصد بازآفرینی رویدادهای واقعی جامعه را داشته است در این زمینه ناقص عمل کرده است  این نقص را بیننده از همان ابتدا می تواند دریابد؛ فیلم او بازتابی از فضای انتخاباتی جامعه نیست بُرشی است ناقص ویک جانبه .

با این همه فیلم اخراجی های 3 مبتذل به معنای فیلم های زرد نیست اما معنای واقعی طنز هم برای آن زیادی است ونمی تواند حتا مانند اخراجی های 1و2 مخاطب خود را بخنداند شاید به همین دلیل از موزیک وترانه وپارتی به وفور بهره برده است . جاهایی هم که از طنز استفاده شده طنزش به هجو وهزل رسیده است ومخاطب فهیم را می آزارد. فیلم خوب فیلمی است که با پایان یافتنش درذهن مخاطب شروع شود وباچالش های ذهنی ،مخاطب را به رشد فکری رهنمون شود این که آیا اخراجی های 3 اصلا" سئوالی دارد که ذهن مخاطب را قلقلک دهد پرسشی است که اهل فن باید درباره اش بیشتر بنویسیند وبگویند.

مسعود ده نمکی مانند هر شهروند ایرانی باید حق داشته باشد تا حرفش را از طریق رسانه مورد نظرش بامخاطبان درمیان بگذارد- که می گذارد- اما این مانع نمی شود که بینندگان ومنتقدان درباره ضعف های پیام او سخنی به میان نیاورند .اخراجیها از نبود فیلمنامه ای قوی رنج می برد ، لازم است ده نمکی برای رشد آثارش تجربه کند و چارچوب و قواعد سینما را بیشتربیاموزد. به زور دنبال استخراج معنا و معناگرایی در فیلم نباشدچون شعارزدگی در اثرش موج می زند. ادعای الگو شدن و تاثیر در فرایند مهندسی فرهنگی هم لباسی است که قد و قواره اش هنوز با اخراجیها تطبیق نداشته و کمی بزرگ است.

به نظر می رسد باید با اکران اخراجی های 3 پروژه اخراجی ها را پایان یافته تلقی کنیم چراکه پایان فیلم نه تنها سئوالی را درذهن بیننده برنمی انگیزد،سطحی است وبه زودی فراموش می شود.اصولا" قرارنیست تا ابد اخراجی ها بسازیم شاید فاز بعدی اخراجی ها ،اخراج اخراجی ها از سینما باشد خدا را چه دیده اید .

هر روز صبح با روزنامه هایی دردست به دبیرستان می آمد ، از احوالش جویا شدم؛ دانش آموز سابقم بود که ترک تحصیل کرده وتوزیع کننده روزنامه شده بود ؛ پرسیدم  کدام روزنامه را توزیع می کنی؟ گفت روزنامه اصفهان زیبا که مربوط به شهرداری اصفهان است ؛ حساس شدم پس از آن که روزنامه ها را روی میز مدیر گذاشت یکی از آنها را برداشتم ، ورق زدم ومطالبش را مرور کردم دریغ از یک مطلب دندان گیر فرهنگی ، اجتماعی وسیاسی اما آب ورنگ روزنامه بدک نبود وقتی جدول مشخصات روزنامه را دیدم نام شهرداری اصفهان به عنوان صاحب امتیاز ونام شهردار اصفهان به عنوان مدیر مسئول توجهم را جلب کرد. یادم آمد که شهرداری زیر نظر شورای اسلامی شهر فعالیت می کند وبرای هزینه کردن نیاز به تصویب پیشنهاد شهردار (لایحه) یا پیشنهاد شورا(طرح ) دارد .

شورای شهر اصفهان از افرادی با طیف های متعدد فکری ، فرهنگی وتخصصی تشکیل شده است این که آیا این افراد شایسته ترین کسان برای تصدی عضویت شورا هستند قابل اثبات  و رد نیست اما می توان گفت باور عمومی مردم شهر اصفهان در انتخاب این افراد متجلی شده است .

در کشور ما روزانه عناوین بسیار زیادی از روزنامه ها ومجلات درموضوعات متعدد اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، ورزشی ، علمی ،دینی و... منتشر شده ومی شود اگر بیشتر این مجلات و به ویژه روزنامه ها را بررسی کنیم به مشابه بودن درصد بسیاری از مطالب آنها پی خواهیم برد تا جایی که اگر اسامی روزنامه ها را حذف وصفحات آنها را باهم ترکیب کنیم به سختی می توان نام روزنامه را تشخیص داد .

 در این اوضاع و احوال که کشور ما از مشکلات اقتصادی رنج می برد  و در شهرهای بزرگ مشکلات متعدد اجتماعی واقتصادی گریبان شهروندانش  را گرفته است ونیز مقوله «فرهنگ» بیش از هر زمان دیگری نیاز به همراهی نهادهای عمومی مانند شهرداری وشورای اسلامی دارد هزینه کردن هزاران هزار واحد از بودجه عمومی شهری مانند اصفهان برای چاپ و انتشار روزنامه ای به نام  اصفهان زیبا چه توجیهی دارد ؟ آیا در این شهر دراندشت هیچ بنی بشری این تذکر را به نمایندگان شورا نداده است ؟ آیا شورا مخالفت واعتراض شهروندانش را شنیده وبی تفاوت از کنارش می گذرد ؟ آیا اعتراض مردم دلیل منطقی ندارد  وآیا ها ی دیگر.....

من اما با عقل ناقصم روزها وهفته هاست که به این موضوع اندیشیده ام وهرچه جسته ام چیزی نیافته ام شاید بایددر آموزه های فکر ی وفرهنگی ام  بازبینی کنم واینقدر ناخن خشک نباشم که عده ای روزنامه ای راه بیندازند و در این وانفسای  قحط سالی شغل وکارو بار نان وپنیری دست وپاکنند واجاق خانواده ای را روشن نگه دارند . مهم اشتغال است فایده و ضررش به ما نیامده است ما موظف به« انجام تکلیف» هستیم نتیجه هر چه که باشد باشد مهم نیست . 

انتشار یک روزنامه در جامعه ما راباید به فال نیک گرفت و دررفع نواقصش کوشید اما اگر قرارباشد همین رویه درباره اصفهان زیبا دنبال شود بعید می دانم هدف رادنبال کرده باشند...

اینها راکه گفتم بدنیست یادآور شوم که شبکه اصفهان هم 24 ساعته شد (هوووووووووووووووراااااا) .

البته باز هم باید خدای را شاکر بود اما اگر در این شبکه هم قرار است آب به برنامه ها ببندند ومثلا" روحانی خوش سیمایی را بیاورند تا برنامه های مختلف را مانند مسجد اجراکند وفقط باشنیدن صدایش فکر کنند که مثلا" تلویزیون 24 ساعته داریم  رحمت بر نداشتنش . تلویزیون تعریفی دارد که باید برنامه سازان هر روز وهرساعت این تعریف را مدنظر قرار دهند تا از راه بیرون نیفتند  وگرنه رحمت به صدا وسیمایی که  در24ساعت فقط چند ساعت برنامه داشته باشد اما طراحی ، ساخت وپخش این برنامه ها دست کم بخشی از مخاطبانش  را باهمه سخت گیریهایی که دارند راضی نماید ...  

گویند استاد درس روانشناسی در باره تربیت فرزند 6 نظریه داشت که با شور وحرارت بسیار درباره آنها سخن می گفت ودانشجویان محو نظریاتش بودند ....... زمان گذشت، روزی دانشجویان سابق که اکنون برای خود کسی شده بودند باهم قرار گذاشتند به دیدار استاد سابق که به تازگی نشانی جدیدش را یافته بودند بروند ،گل وشیرنی خریدند ودرساعت مقرر به دیدار استاد رفتند،خاطرات سالهای رفته را مرور کردند که ناگاه سر وکله بچه های استاد پیدا شد الفاظ زشت از دهانشان می بارید ، بهداشت ونظافتشان تعریفی نداشت واز سر وکله میهمانان بالا می رفتند دانشجویان سابق مبهوت از این صحنه یکدیگر را نظاره می کردند که یکی از آنان پرسید : ببخشید استاد ، نظریات تربیتی را درباره فرزندان خودتان به کار نبسته اید ؟ استاد لبخند معنی داری زد وگفت : آن موقع که من استاد شما بودم درباره تربیت فرزند شش نظریه داشتم اما اکنون شش فرزند دارم ونظری ندارم !

 حکایت داستان بالا حکایت کارشناسان برنامه های مختلف صدا وسیما وگاه روزنامه های ومجلات وسایت های گوناگون است چندسالی است روحانیون جوان وخوش سیمایی به عرصه آمده اند که فقط خوب حرف می زنند وبه جز یادآوری چند روایت که به مناسبت های مختلف بیان کرده اند چیز دندان گیر دیگری از لابلای مطالبشان استنباط نمی شود این روحانیون خوش سیما درصدا وایضا" سیما درباره تربیت فرزند ، نحوه رفتار صحیح با مادرشوهر وآموزش مسائل مختلف رفتاری به فرزندان نظریات جالبی را ابراز می کنند که به نظر می رسد باگذر زمان ومواجه شدن باواقعیات زندگی به سرنوشت همان استاد روان شناسی مبتلا شوند . جالب ترین نکته در بیان این کارشناسان ، همه فن حریف بودن ایشان است ! اینان در زمینه های مختلف دانش بشری وفوق بشری استادند از ماهواره واینترنت وچت گرفته تا درمان معتادان وحل مشکلات زناشویی واختلاف عروس ومادرشوهرو اخلاق واقتصاد و.. و.. و..

این سئوال درذهنم رژه می رفته ومی رود که چرا صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران برای دریافت این مفاهیم سراغ استادان وبزرگان حوزه نمی رود ؟ چرا نظر آنان دربین برنامه سازان تلویزیون جمهوری اسلامی ایران خریداری ندارد ؟

اینها راکه گفتم حیفم آمد یادی از استاد رحیم پور ازغدی نکنم کسی که به همه علوم ارضی وسماوی آَشناست وفقط بخشی از کرامات عالیه ایشان در زمینه های مختلف سیاسی ،نظامی ، آموزشی ، دیپلماسی و... از طریق سیمای جمهوری اسلامی ایران وسی دی های آموزشی ایشان دراختیار عاشقان دانایی قرار گرفته است خداوند بر علم وحلم و دانایی وبُرندگی زبان ایشان بیفزاید که فقدان او ضایعه ای هولناک برای مدیران سیماست . آن روز مباد!