یک تحقیق در استرالیا نشان می دهد افراد در نتیجه استفاده مداوم از تلفن همراه و ارسال پیام دچار اضطراب و افسردگی می شوند. براساس این گزارش کاربران اگر مجبور به خاموش کردن تلفن همراه خود شوند دچار عوارض متعددی از جمله اضطراب شده و در نتیجه پاسخ ندادن به پیام هایشان، خودباوری شان کاهش می یابد؛ که این مساله در نوجوانان از شدت بیشتری برخوردار است.
همچنین، بنابر نظر کارشناسان اجتماعی ضررهای اخلاقی و جسمی تلفن همراه برای کودکان و نوجوانان غیرقابل انکار است و بسیاری از فیلم های غیراخلاقی و پیام های نامناسب از طریق تلفن همراه در بین کودکان و نوجوانان پخش می شود که این نیز یکی دیگر از مشکلاتی است که والدین با آن روبه رو هستند.
هر چند در زندگی مدرن امروزی تکنولوژی امکانات فراوانی را برای لذت بردن افراد فراهم کرده است، اما در عین حال بسیار استرس زا نیز بوده است.
شاید برای شما هم جای سوال است که چرا «اس ام اس» یا «پیامک» اینقدر در میان نوجوانان محبوبیت دارد.
ساسان 13ساله می گوید؛ «من از فرستادن و دریافت پیامک لذت می برم.» او بر این موضوع تاکید می کند که «پدر و مادرم هر دو کارمند هستند. خواهر و برادرم هم از من بزرگ ترند و مشغول کار و درس خودشانند. نه هم حرف هستیم، نه همسن. بنابراین من بعد از مدرسه تنها هستم. خب این بهترین سرگرمی است که مرا از تنهایی درمی آورد.»
محمدرضا 15 ساله نصف شب ها هم مشغول است، گویی برای یک سایت خبری یا یک سازمان اطلاعاتی کار می کند،
او می گوید؛ «خب، بچه ها پیامک میدن. نمیشه جواب نداد.»
می گویم؛ «به نظرت این کار منطقی است؟»
می گوید؛ «تو اس ام اس بازی (پیامک بازی) نباید از طرف کم بیاری، کم بیاری بین بچه ها جایی نداری.»
پریناز 14ساله داشتن تلفن همراه را یکی از نشانه های بزرگ شدن می داند. او احساس می کند، اینجوری هم تیپش به روز است هم با هر کسی که دوست باشد، بدون مزاحمت و با امنیت می تواند حرف بزند.
از او می پرسم؛ «اصلاً می دانی این سیستم (فرستادن پیام کوتاه) را برای چی درست کردند؟»
می گوید؛ «برای فرستادن پیام های مهم.»
می گویم؛ «خب اینکه تو می گویی با اون حرفایی که گفتی خیلی فرق دارد.»
می گوید؛ «می دونم. ولی خب همه این کارو می کنن،»
این همه شیفتگی واقعاً جالب است. دلیل این همه علاقه دانش آموزان اعم از دختر و پسر را در چه و کجا باید جست وجو کرد؟ سرگرمی، ایجاد احساس امنیت و آزاد بودن در محیط ارتباطی، یک «عادت ارتباطی» نادرست که سلب آرامش می کند، یا مد؟
دکتر نسرین امیری متخصص بیماری های اعصاب و روان و فوق تخصص روانپزشکی کودکان و نوجوانان، استادیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و عضو آکادمی روانپزشکی کودک و نوجوان امریکا در این رابطه معتقد است؛ «تکنولوژی معضل امروزه است. برخی از مردم آن را تکذیب می کنند و برخی دیگر تایید. در مورد بچه ها هم همین طور است. مهم بچه ها هستند. مثلاً زمانی که کود شیمیایی آمد بعضی مخالف بودند و می گفتند باید همه چیز طبیعی باشد. حال آنکه اگر اینچنین بود با رشد جمعیت دنیا دچار فقر غذایی می شد. تکنولوژی در زمینه های دیگر نیز همین است. ما یک زمانی می توانستیم فرزندان مان را از اطلاعات بیرونی محدود کنیم مثلاً ببینیم با چه کسانی رفت و آمد می کنند. اما اکنون وقتی اینترنت در خانه ها است و فرزند ما می تواند به راحتی با افرادی که از نظر ما متناسب نیستند در دورترین نقطه از دنیا چت کند، واقعیت این است که ما نمی توانیم کاری بکنیم،»
وی در پاسخ به سوالی درباره نگرانی والدین و چگونگی کنترل فرزندان شان در برابر رشد ابزار ارتباطی می گوید؛ «حقیقت این است که ما زندانبان بچه هایمان نیستیم. ما از نظر تربیتی به آنها کمک می کنیم. ما نباید از تکنولوژی وحشت کنیم زیرا تکنولوژی چیزهای خوبی هم به دنبال دارد. ما باید بدانیم بچه های این زمان خیلی توانمندتر از بچه های دوره قدیم هستند. بنابراین وقتی بچه ها می خواهند از وسایلی استفاده کنند باید بدانند که مثل استفاده از چیزهای دیگر اصولی دارد. مثلاً اتومبیل هست. اصول راهنمایی و رانندگی نیز وجود دارد. پس از اتومبیل با استفاده از اصول راهنمایی و رانندگی استفاده می کنند. وقتی موبایل هست و می شود پیام کوتاه هم فرستاد، یک اصولی هم برای این کار وجود دارد. مهم این است که بدانیم این اصول چگونه باید به بچه ها ارائه شود.»
دکتر امیری در ادامه سخنانش درباره چگونگی ارائه این اصول به فرزندان می گوید؛ «واقعیت این است که بچه ها معمولاً اصول را به درستی می دانند اما تحت فشارهای اجتماعی بین همسالان خود قرار می گیرند و همین باعث می شود اصول را در استفاده از مثلاً فرستادن پیام کوتاه رعایت نکنند. بچه ها می دانند که دائماً فرستادن یک جوک برای این و آن کار درستی نیست اما تحت فشارهایی که گفتیم ممکن است روزی 20 بار هم این کار را انجام دهند. در این وضعیت، نگرانی نمی تواند کمکی به ما یا فرزند ما بکند مهم این است که به فرزندان مان بیاموزیم چطور در برابر فشارهای همتاهایشان مقاومت کنند. چون بچه ها می دانند و وقتی می گویند «مامان، چقدر پول برای یک مشت پیامک الکی دادیم» موید همین امر است. اما مساله این است که چون دوستان آنها این کار را انجام می دهند آنها نیز تحت فشار دوستان و همتاهای خود قرار می گیرند و از آن ترس دارند که با ملامت هایی چون «برو بابا، خیلی بچه مثبتی» مواجه شوند. بنابراین باید در این موارد با بچه ها کار شود.»
وی به وجود آمدن یک اعتماد به نفس بنیادی را بهترین عامل برای عدم وابستگی نوجوان به بیرون از محیط خانه می داند و می گوید؛ «در این صورت است که نوجوان می تواند در برابر ملامت ها و فشارهای همتاهایش مقتدرانه مقاومت کند.» دکتر نسرین امیری خانواده و بعد جامعه را جایگاه شکل گرفتن یک اعتماد به نفس بنیادی می داند. وی حقوق کودک را یکی از مهم ترین اصول شکل دادن اعتماد به نفس در جامعه می داند و می گوید؛ «این همه اصرار و صحبت درباره اجرای کامل و صحیح حقوق کودک به خاطر همین امر است که متاسفانه عملاً خیلی از موارد آن را اجرا نمی کنیم.»
استادیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به والدین نگران توصیه می کند؛ «باید با تکنولوژی دوست بود چرا که نمی شود با آن جنگید بلکه باید استفاده صحیح از آن را آموزش داد. اصلاً چرا ما باید نگران اطلاعات زیاد فرزندانمان باشیم؟ ما نباید نگران باشیم، مگر اینکه احساس کنیم خود، کنترل مان را از دست داده ایم. چه اشکالی دارد گهگاهی فرزندانمان بعضی چیزها را در زندگی مان کنترل کنند. هر چند این ایده هنوز در جامعه ما پذیرفته نیست. مثلاً چه اشکالی دارد چنانچه فرزند ما اطلاعات و توانایی اش در کار با کامپیوتر بیشتر از ما است، مدیریت کامپیوتر خانه در دست او باشد اما ما هم در کنار او باشیم. چنان که در ورزش، مطالعه و... ضوابط اجتماعی خاص داشته باشیم، پس به جای نگرانی در کنارشان باشیم.»
دکتر «محمود اکرامی» در کتاب «مردم شناسی ارتباطات خودمانی» طبق آماری پژوهشی آورده است؛ «بیشتر کاربران سرویس پیام کوتاه را قشر جوان جامعه تشکیل می دهد که مهم ترین انگیزه آنان، نیاز به خندیدن، شاد بودن و شاد کردن است.»
همه می دانیم هر تکنولوژی هم می تواند پیامدهای مخرب داشته باشد و هم در صورت مدیریت درست می تواند مفید باشد. بنابراین می توان گفت استفاده از پیامک دارای اثرات فردی مثبت و منفی از جمله ایجاد احساس آزادی بیشتر در بیان افکار و عقاید، تقویت حس کنشگر فعال اجتماعی بودن و ایجاد حس بی پروایی در بعضی از رفتارها است. از سوی دیگر «پیامک »هایی که به واسطه ضعف های بارز دستوری و واژگانی یا به کارگیری اصطلاحات غیرمتعارف و نظایر آن می توانند به تحریف یا تخریب زبان بینجامند، فراوانند.
از دیگر ویژگی های پیامک که طرفداران زیادی دارد سرعت عمل، دسترسی دائم، فراگیری مخاطبان مختلف در گروه ها و اقشار مختلف و خصوصی بودن و فردی بودن آن است.
بنابراین همه اینها می تواند برای یک نوجوان دانش آموز که در سن بحرانی به سر می برد و به دنبال فضاهای جدید، آدم های جدید، تجربه های جدید و... می گردد و مهم تر آنکه از ریسک پذیری بیشتری برخوردار است هم مفید باشد و هم خطرساز. جالب این است که دختران به طور میانگین روزانه 3/3 پیامک بیشتر از پسران پیامک ارسال می کنند.
از سوی دیگر، فرستادن مداوم پیامک باعث ایجاد اضطراب در بچه ها می شود. دکتر امیری در این رابطه می گوید؛ فرستادن پیامک مداوم در نوجوانان آنها را دچار حالت «گوش به زنگی» می کند و بچه دائماً در حالت انتظار به سر می برد که پیامی دریافت کند. قرار گرفتن در چنین حالتی آرامش بچه را از بین می برد و اضطراب و ناآرامی در او ایجاد می کند.
حقیقت آن است که با گسترش استفاده از سرویس پیام کوتاه اکنون فرهنگ نوشتاری جدید نیز تا حد زیادی به جای فرهنگ شفاهی نشسته است. این در حالی است که نیمی از مشترکین سرویس پیام کوتاه نوجوانان هستند که مضمون اغلب پیام های آنان چیزی جز لطیفه یا جوک های غیرارزشی نیست.
یکی از نگرانی های بزرگ والدین فاصله گرفتن فرزندان و منزوی شدن آنان از جمع خانواده است. سهیلا م 41 ساله مادر چهار فرزند است. او می گوید؛ «با پسر 12 ساله ام مشکل دارم. کمتر از اتاقش بیرون می آید. بیشتر با کامپیوتر کار می کند یا در حال دادن و گرفتن پیام است. زیاد با من حرف نمی زند. گاهی پرخاشگری می کند. حتی بعضی شب ها هم نمی خوابد و دائماً برایش پیامک می آید. برادر بزرگش سیم کارتش را گرفت اما او از این سیم کارت های اعتباری خرید و به کارش ادامه داد.»
در مقابل امیر ش 48 ساله می گوید؛ «من برای دخترم تلفن همراه خریده ام تا بتوانم در مواقع ضروری با او تماس بگیرم. دنیا در حال پیشرفت است. نمی شود بچه ها را محدود کرد. من خودم دوست دارم فرزندم به روز باشد.»
او درباره کنترل دخترش می گوید؛ «کنترل نمی خواهد، باید برود در جامعه. تجربه کند تا آموخته شود.»
از سوی دیگر پدری تربیت زمان گذشته را با حال قیاس می کند. او با ناراحتی از اینکه نمی شود بچه های امروز را کنترل کرد و اینکه زندگی پسر و دخترش در گوشی تلفن همراه شان خلاصه شده است، سخن می گوید.
اولیای مدارس نیز با معضلاتی دیگر مواجهند. دانش آموزان با آوردن تلفن همراه و فرستادن جوک و پیام های دور از ادب و نزاکت حرمت مدرسه را می شکنند. آنها با فرستادن پیامک سرکلاس آرامش آن را بر هم می زنند و هنگام تدریس معلم، درس را به خوبی فرا نمی گیرند. اینها تنها بخشی از مشکلات «پیامک بازی» دانش آموزان است که سیستم آموزشی با آن درگیر است.
محمد عاملی جامعه شناس و پژوهشگر با نگاهی جامعه شناسانه درباره نگرانی والدین از «پیامک بازی» فرزندان چنین می گوید؛ «واقعیت این است که پیشرفت ارتباطات باعث جلو افتادن رشد شعور کودکان و نوجوانان در سنین پایین شده است که استفاده از «پیامک» را نیز شامل می شود. بنابراین با هوشمند شدن بچه ها، اقتدار والدین بر فرزندان کم می شود زیرا تسلط فرزندان بر وسایل ارتباط جمعی بیشتر از والدین می شود لذا طبیعی است که قدرت اعمال نفوذ و کنترل بر فرزندان کم شده و ایجاد نگرانی در میان خانواده ها می کند. حقیقت این است که ما از اینکه فرزندانمان را به خود محول کنیم، می ترسیم.»
وی یکی از منفی ترین پیامدهای استفاده از «پیامک» را در میان دانش آموزان مدارس برداشته شدن حریم خانواده و دوستان می داند.
محمد عاملی معتقد است؛ در گذشته در میان خانواده ها یا گروه دوستان و آشنایان هر حرف یا سخنی گفته نمی شد. اما اکنون متاسفانه در روز میلیون ها پیام کوتاه با مضمون هایی خالی از نزاکت و ادب میان کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان در محیط های کار، مدرسه یا خانه رد و بدل می شود و جالب اینجاست که این ناهنجاری عادی نیز جلوه می کند.
وی به عنوان یک جامعه شناس به خانواده های نگران و اولیای مدارس توصیه می کند باید بپذیریم همه ما شهروند اجباری این جامعه گفتاری «پیامک» هستیم. بنابراین نگرانی و اضطراب مشکلی را حل نخواهد کرد، بلکه به معضلات عدیده دیگری نیز دامن خواهد زد.
ما باید بدانیم نیاز به والدین برای کودکان و نوجوانان یک نیاز اساسی و پایه است و نیاز به وسایل ارتباطی اعم از کامپیوتر، تلفن همراه و... یک نیاز فرعی است. سعی کنیم در برخورد با فرزندانمان چیزهای ساده را از آنها پنهان نکنیم چرا که آنها در آینده چیزهای پیچیده تری را از ما پنهان خواهند کرد.
بنابراین به جای آنکه به دنبال راه هایی برای اعمال نفوذ بر بچه ها باشیم سعی کنیم تعامل مان را با آنها زیاد کنیم و در این تعامل صادق باشیم چرا که بی اعتمادی خانه های تاریکی را به وجود می آورد.
وی در ادامه سخنانش می گوید؛ «ما باید بدانیم همیشه یا روبه روی معضلات قرار داریم یا در بطن آن لذا مشکلات را یا باید حل یا مدیریت کرد. معضل فرزندان نوجوان مان در ارتباط با تلفن همراه و استفاده مداوم از پیامک یا دیگر وسایل ارتباطی نیاز به مدیریت دارد چون در جامعه پذیری امروزی، ارتباطات نقشی ضروری دارد و تزیینی نیست.بنابراین با اعتمادسازی و مدیریت کردن صحیح که بخشی از آن به بالا رفتن سطح معلومات و آگاهی والدین نسبت به ابزار ارتباطی مربوط است، می توان بر نگرانی غلبه کرد.»