پرده اول، یزد:

امسال استان یزد مقصد ما برای سفر نوروزی بود .شهر خاک وخشت وخاطره و به تعبیری دیگر شهر قنات وقنوت وقناعت  وشهر پشمک وباقلوا وقطاب. شاید برای گروهی ، بناهای خشتی ومردم قناعت پیشه این دیار بیشتر جلب توجه کند برای من امّا درنگاه نخست خیابان های عریض وبرخی کوچه های فراخ، دلربا تر بود چراکه انسان ِعاقبت اندیش ِ یزدی شاید بدون محاسبه ی وضعیت آینده ی ترافیک شهری درطراحی معابر، وسعت نظری داشته که امروزه باوجود هزاران مسافر وگردشگر داخلی وخارجی ترافیک سنگین وازدحام جمعیت ِشتابزده را درخیابانها به خوبی پاسخگوست؛ البته بافت محله های جدیدش اینگونه نیست چنانکه در بافت قدیمی تر  نیز کوچه های آشتی کنان فقط به عابران اجازه عبور می دهد وحتا موتورسیکلت نیز از برخی کوجه ها به سختی می گذرد .

یزد نشانه ای است از :

آب، آب انبار، نَفَس ، زندگی ،بادگیر، کار ، کاریز،قناعت ، شب ، سکوت و کویر

دریزد به جاهای زیادی سر زدیم ؛

بافت قدیم یزد شامل : میدان امیر چقماق( که بیشتر غیر یزدی ها آن را به امیر چخماق می شناسند) خانه لاری ها ، مسجدجامع ، زندان اسکندر و موزه سکه ومردم شناسی حیدرزاده ، و....

 دخمه ی زرتشتیان و آتشکده دومکان دیدنی  دیگر هستند که اولی در حاشیه شهر وآتشکده در نزدیک بافت قدیم در کنار خیابان آیت ا..کاشانی یزد قرار دارد .

باغ دولت آباد :

این باغ رامحمدتقی خان بافقی همزمان با پادشاهی کریم خان زند ایجاد کرده است .بادگیر باغ دولت آباد که به شکل منشوری ساخته شده با 8/33 متربلندی شاهکارنبوغ معماران ایرانی وبلندترین بادگیر ایران وجهان است.  

کنار آب انباری ایستادیم تا معماری مردان سختکوش سَده های گذشته را به نظاره بنشینیم که زنی درب خانه گشود وبه سوی ما آمد ، از آب انبار وآخرین بهره برداری هایش پرسیدم ، گفت : با رواج آب لوله کشی وبخصوص پس از انتقال آب زاینده رود به یزد استفاده از آب انبارها برای اشامیدن منسوخ شده است .پرسیدم الآن درون این خانه های قدیمی از تزئینات وگچ کشی وتعمیرات امروزی خبری هست یانه ؟گفت : میراث فرهنگی به ما اجازه تخریب وتعمیر امروزی نمی دهد واگر بخواهیم خانه ها رابفروشیم تنها راه ممکن ،فروش این منازل به میراث فرهنگی است . درجایی دیگر با یکی ازکارشناسان میراث فرهنگی گپ وگفتی داشتم او می گفت: به نظر من باید با برنامه ای منظم وهدفمند همه بناهای ارزشمند را بازسازی کنند در غیر این صورت اگر خسارت جزیی در بنایی ایجاد شود که درآن نقطه امکان حمل مصالح ورفت وآمد نباشد به مرور زمان  تخریب بناهای ارزشمند اجتناب ناپذیر می شود وجز مخروبه چیزدیگری باقی نخواهد ماند واین مخروبه ها نیز نمی توانند معماری ، فرهنگ وزندگی اجتماعی مردم گذشته ایران زمین را به صورت واقعی نشان دهند .

یکی دیگر از بناهای جالب وقابل تامل ،خانه لاری ها بود که در دل ِبافت قدیم واقع است .

خانه لاری ها نشانه ونماد معماری ایرانی درعصر قاجاریه است . این بنای قاجاری با سازه خشت وآجر بنا شده است وبیرونی واندرونی منحصر به فردی دارد . دلچسب ترین نقطه این بنا ( البته در بهار وتابستان )زیر ِ بادگیر است وقتی آبی برکاهگل بپاشی وعطر آن فضا راپُر کند وخُنَکای باد را برپوستت احساس کنی قدر وقیمت این شاهکار معماری کویری راخواهی دانست .

ساختمان خانه لاری ها چند قسمت دارد؛ قسمت ورودی که به بیرونی شهرت دارد وآن محوطه ای است پس از در ِ ورودی که به هیچ عنوان حیاط خانه از این مکان دیده نمی شود وقتی وارد حیاط می شوی بخشی از بنا را می بینی که درسمت ِشمال آفتابگیر است وزمستان نشین . روبرو درقسمت جنوب سایه گیر است ودرتابستان مورد استفاده قرار می گرفته است در قسمت دیگر اتاقی است معروف به اتاق آیینه که مخصوص مراسم عروسی پسران آقای لاری ودر حقیقت اتاق حجله آنان بوده است که علاوه بر آیینه کاری با تصاویری از زنان ومناظر کشورهای اروپایی  به روش کُلاژتزئین شده است. درهای اُرُسی که به صورت کشویی بالا وپایین می روند از ویژگی های درهای خانه لاری هاست شیشه های رنگی به کار رفته در این بنا دوخاصیت دارند: نخست آن که انعکاس نور از این شیشه های رنگارنگ منظره ی دلفریبی را درداخل ایجاد می کند ودوم این که همین رنگی بودن وانعکاس نور، موجب دفع حشرات می شده است !

اگر آشپزخانه موزه سکه ومردم شناسی حیدرزاده را به خانه لاری ها اضافه کنند مجموعه کاملی خواهد شد( خانه لاری ها نیز مطبخ دارد اما نمی دام چرا مورد بازدید دیدارکنندگان قرار نگرفت ) با دیدن اشپرخانه یا به تعبیر درست تر ، مطبخ موزه حیدرزاده یاد سریال «جواهری درقصر» وآشپزی های «یانگوم» افتادم ؛ شایدوقت آن رسیده که گذشته تاریخی مان را بازسازی کنیم واگر توانش را نداریم (که به باورمن می توانیم در این راه حرفی برای گفتن داشته باشیم) بهتر است با چشم بادامی های کره وچین قراردادی ببندیم تا بیایند وبخوانند وببیند وبسازند آنچه را ما به آسانی از کنارش می گذریم وگو این که آگاهانه خود را به خواب زده ایم که در گذشته اتفاقی نیفتاده وهمیشه مردم همینگونه بوده اند!!

ما درگُذر ِتاریخ، بسیاری از داشته هایمان را آگاهانه وناآگاهانه از دست داده ایم یکی از این داشته ها معماری ایرانی است معماری امروز ما «شتر گاوپلنگی» را می ماند که به «هیچ» شبیه تراست نه بیرونی دارد ونه اندرونی ، نه از مطبخ خبری است ونه از حجاب وآسایش منزل و از همه مهم تر این که باهیچ معیاری مصرف انرژی درمعماری جدید قابل توجیه نیست چرا ساختمانهای خشت وگلی قدیمی درزمستان بامنقلی از آتش گرم می شدند ودرتابستان با پاشیدن آبی بر کاهگلها هوا شادابی می گرفت ویا چندی بعدبا پنکه ای می شد خنکی را حس کرد واکنون دیگر چنین امکانی نیست ؟درمطبخ ِ موزه ی حیدرزاده که اتاقکی به وسعت تقریبی 15 متر مربع بود همه لوازم وفضای کافی برای پخت وپز ونگهداری مواد خام غذایی مهیا بود .اجاق مخصوص پخت وپز به شکل شومینه ، تنور پخت نان ، محلی برای آبکش کردن برنج وهدایت آب آن به بیرون از ساختمان ، محل نگهداری هیزم وذغال که باچند پله به اتاقک کوچکتری در کنار مطبخ منتهی می شد، محلی برای نگهداری حبوبات وبرنج ، شیر آبی که آب را از آب انبار به مطبخ هدایت می کرد ودرصورت کم آبی وپایین رفتن آب با چرخ چاهی می شد آب را به مطبخ آورد وانواع ظروف سنگی وسفالی ومسی که سلامت طبیعی بودنشان را از استواری قامت مردان قدیم می توان دریافت .

خانه لاری ها نمونه ای از سادگی بنا وهویت ایرانی است آرزو می کنم یکی از این خانه ها راداشته باشم ویابرای چند سالی  در یکی از این بناهای رویایی ساکن شوم.