خان بزرگ مغول ، سندروس خان ، پس از مرگ پدر در مدتی بسیار کوتاه ، همه قبایل صحرای گُبی را زیر تسلط آورد. اگر یک بلیه خصوصی نبود ، با اطمینان می شد گفت که خان در صف اول مردان موفق روزگار خویش جای دارد.

اما افسوس که خان بزرگ ، فاتح صحرا و رام کننده قبایل یاغی ، با جن همزاد خود توافق کامل نداشت و این اختلاف نظر ، گاه و بیگاه آرامش خان را چنان بهم می زد که آشفتگی وی روزها و هفته ها دوام داشت .

به گفته جن شناسان ، هر یک از فرزندان آدم ، جن خاص دارد بنام همزاد ، که از آغاز تولد تا هنگام مرگ دمی از او جدا نمی شود و سرنوشت مردم و توفیق و شکستشان به رفتار و اخلاق و عقاید جن خاصشان وابسته است . هر که جنی مهربان و موافق و ملایم دارد ، همیشه در راه مراد دو اسبه می رود و مراحل توفیق را به روانی آب و سرعت باد طی می کند . وای بر آن کس که جنی شرور و خشن و تند و سرکش دارد . همه نیروی وی در کشمش جن بدنهاد تلف می شود . نگفته پیداشت که آدمیان دیدنی ، از تسلط بر جنیان ندیدنی ، ناتوانند و در کشاکش انسان و جن ، همیشه جن غالب است و انسان مغلوب .

خان بزرگ که در سراسر صحرا ، همه سرکشان را مطیع کرده بود ، اسیر جن خود بود و جن مغرور و خشن و لابه ناپذیر که هر وقت می خواست در خانه جان خان نفوذ می کرد و قلب و زبان و چشم و گوش و اراده او را به فرمان خویش می گرفت ، براستی بلایی بود. بدبختانه جن خان بسیار هوسباز و موقع شناس بود گاه می شد که روزی چند بار بر اراده خان سوار می شد و زبان او را مسخر می کرد و هر چه هوس داشت به زبان او می گفت و هیچ کس نمی دانست که زبان خان به جان جن اتصال دارد و جن ملعونست که به زبان خان سخن می کند.

گاه می شد که جن ماهها دم از تمرد نمی زد و مطیع خان می شد و مغولان گمان می بردند ، کشاکش خان و جن جزو مسایل تاریخ شده . اما ناگهان پس از ماهها سکوت ، آثار نفاق جن نمایان می شد که فضاحتهای نگفتنی به دنبال داشت .

بلیه بزرگ این بود که گاهی جن شرور در لحظاتی بسیار دقیق ،گریبان خان را می گرفت . یک بار که خان در انجمن سران قبایل درباره اتحاد طوایف صحرا و یورش به اروپا از راه آسیا داد سخن می داد، ناگهان سروکله جن افسار گسیخته در سخنانش نمودار شد و گفت :

- اتفاق ما با 300 کرور پشه و 700 کرور مورچه قوّتی عظیم می شود که قدرت مردم مغول را تا اقصای دنیا بسط می دهد.

مغولان به پچ پچ افتادند و نزدیک بود اهل مجمع درهم افتند.مشاوران خان چه زحمتها کشیدند تا دریدگی را رفو کردند و این کلمات بی جا که به تلقین جن شرور به زبان خان رفته بود ، چه اثر بدی در اقتدار او به جا نهاد . از این حوادث بد که حاصل سبکسری جن مخصوص بود ، مکرر رخ داد.

خان بزرگ از شرارت جن موقع شناس به تشویش دائم بود و چاره ای جز تحمل نداشت .

جوجی خان پیر ، بزرگ مشاوران که عمر دراز و ریش انبوهش احترام او را در دل خان نفوذ داده بود و به صف اول محارم خاص بود ، روزی به خلوت به عرض رسانید که جناب خان بزرگ که خداوند کار جهان را به کف ایشان سپرده ، سزاوار است تدبیری بیندیشند که از تشویش خاطرشان خللی در مهمات امور رخ ندهد.

خان که از معماگویی و پرده پوشی بیزار بود برآشفت و گفت :

- ای جوجی محترم ! روشنتر بگو و مطلب را به لفافه مپیچ . می دانم که همه سران قبایل از پرت گویی من به جان آمده اند . قضیه پشگان و مورچگان آبروریزی شده . خودم می دانم اما چه کنم . گناه از این جن متمرد است که همدم من است ، اما اختیارش به دست من نیست . شب و روز با وی به جنگم ، اما غلبه با اوست . آنروز که در انجمن سخن می گفتم ناگهان احساس کردم که چون اسب سرکش مهار کشید و از چنگ من به در رفت . بزرگان قوم انجمن کنید و راهی برای رام کردن وی بیندیشید که من از جدال مستمر با این خائن طغیانگر وامانده ام .

راستی که وضع خان رقت انگیز بود ، زیرا در زیر آسمان بلیه ای خطرناکتر از کشمکش ضمیر نیست . جنگ با اشرار برونی هیچ است . جنگ با آنکه در جان ما خانه دارد ، تحمل ناپذیر است . جنگی است که فیروزی ندارد . ای خوش آنکه به زحمت جنگ خانگی دچار نیست و از غوغای درون آسوده است ، خاطرش بهشتی است پر از گلهای جاوید .

جوجی خان که صیقل زمانه ضمیرش را چون آئینه صافی و روشن کرده بود و از رنج خان خبر داشت ، گفت : خان اعظم به سلامت باد جنگ با جن خانگی بیهوده است . رام کردن آن نیز از ما ساخته نیست باید جن شرور یاغی را به مهار کشید.

خان گفت :

- پدر اختیار با تست هر چه می خواهی بکن که این جن لعنتی مرا به جان آورد .

جوجی خان روزی چند در اندیشه بود . چند بار با مشاوران محرم خان انجمن کرد و به مشورت نشست و عاقبت به این نتیجه رسید که چون مهار کردن جن یاغی میسر نیست ، می باید خان را مهار کرد تا جن به زبان او فساد و شرارت نکند.

روز بعد ، جوجی پیر به خلوت خان شد و حاصل اندیشه خود را بر او عرضه داشت. خان پذیرفت که جوجی پیر مراقب جن شرور باشد که زبان خان را برای مقاصد مفسدت انگیز به کار نگیرد . بنا شد در انجمن عام بر کرسی بلند بنشیند و جوجی زیر آن نهان شود و نخی به حساس ترین عضو خان ببندند و جوجی از زیر کرسی سر نخ به دست سراپا گوش باشد و همینکه آثار ظهور جن لعین را در کلمات خان احساس کرد نخ را بکشد یعنی خاموش !

از آن پس خان اعظم از شرارت جن خویش آسوده بود. اطرافیان محرم خان خرابکاری جن شرور را با بی اعتنایی تلقی می کردند و خان در حضور آنها از تجاوز جن باک نداشت . وقتی از قبایل دور فرستاده ای می رسید ، جوجی برای جلوگیری از شرارت جن زیر کرسی آماده بود.

سالها گذشت و به برکت آن رشته نامرئی جن خان زیر نظارت جوجی بود و حتی یک بار نتوانسته بود دسته گلی به آب رها کند. یک بار که فرستاده ای از سرزمینی دوردست به حضور خان آمده بود ، تشریفات پذیرایی بسیار مجلل بود و خان بزرگ می خواست همه جلال و جبروت خویش را به این بیگانه از راه دور رسیده نشان دهد. هنگامی که خان بر کرسی بلند سلام و گفتار تشریفاتی را می شنید ، ناگهان رعشه خفیفی جانش را گرفت . این نشان طغیان جن بود . در همان اثنا ، خان متوجه شد که به عضو حساس او نخی بسته اند . دست برد و نخ را گرفت و با حیرت و حسرت یادش آمد که این وسیله مراقبت جوجی است که هم اکنون زیر تخت آماده کار است ، تا جن شرور طغیان نکند . جانش پر از غوغا شد که :

- ای خدا چرا من خان بزرگ قبایل صحرا چنین اسیر جن شرورم که باید جوجی از زیر کرسی نخ به دست مراقب گفتار من باشد .

ناگهان به خاطرش رسید از این فرستاده بپرسد ، آیا خان آنها هم با جن خود کشاکش دارد و مشاوران وی از زیر کرسی نخ کشیده و به مراقبت نشسته اند ؟ بی تامل سخن آغاز کرد و با آهنگی پرهیجان گفت:

- آقای سفیر ، خان شما را هم ........

جوجی تیز گوش و تیزهوش خطر را احساس کرد. چیزی نمانده بود که جن یاغی رسوایی را به اوج ببرد و خان به فرستاده بیگانه بگوید که خان شما را هم رشته ای به عضو نگفتنی خود دارد ؟ یا تنها منم که چنینم ....

و بی اختیار رشته را کشید . چنانکه از فشار نخ ، تن خان رنجه شد و به اقتضای علامت و هم ، از فرط رنج دنباله سخن را برید و به تعبیر از فشار نخ گفت :

- آخ !

و به دنبال آن به حکایت حال افزود :

- کشیدند .

سفیر هاج و واج ماند. گفته خان برایش مفهوم نبود . اما آداب حضور ، اجازه کنجکاوی نمی داد . باقیمانده وقت را به آشفتگی گذرانید و همین که برون شد این جمله را ثبت کرد که در فلان روز و فلان ساعت که در حضور خان بودم به من گفت :

- خان شما را هم آخ ! کشیدند.

سه ماه بعد ، از سرزمین دور خبر آمد که خانشان را از مقام خانی به زیر کشیده اند و ای عجب که ساعت و روز سقوط وی همان بود که خان مغول کلمات رمز آسا راگفته بود . سفیر ضمن مبارکباد خان نو ، نوشت که باید محتاط و دقیق باشیم . خان بزرگ غیب می داند. چند ماه پیش به وقت وقوع حادثه از آن خبر داد ، آقای سفیر ،خان شما را هم آخ !کشیدند .

مگر روشنتر از این می شد از سقوط خان خبر داد .

یکی از داستانهای کتاب "مرده کشان جوزان" اثر زنده یاد ابوالقاسم پاینده(1287 -1363شمسی)

از آغاز آموزش وپرورش رسمی درایران بیش از یکصدسال می گذرد در این دوره نسبتا" طولانی افکار وعقاید بی شماری بر رفتار ونوع عملکرد مسئولان ومعلمان ودرنتیجه دانش آموزان این مرز وبوم اثرگذاربوده است ازمیان مقوله های متعددی که دراین زمینه قابل یادآوری هستند مبحث «امتحانات‌» است همان که درآغاز لرزه بر اندام دانش آموزان می انداخت و چنان بود که دانش آموز می بایست همه امتحانات یک پایه را - به ویژه درامتحانات نهایی- دریک یا دو روز برگزار نماید ؛ رفته رفته کاربه جایی رسید که برای این سیستم، دستگاهی به نام امتحانات ایجاد شد بازرسینی به کارگمارده شدند تابر امر امتحان وبرگزاری قانونمندش نطارت کنند ...زمان گذشت ، پس از انقلاب نیز برامتحانات به عنوان رکن رکین نظام آموزشی تاکید فراوان شد وبرتعداد ناظران وبازرسان -هرچندد صوری وفرمایشی - اضافه شد تاجایی که وقتی مسئولی می خواست درباره اهمیت امتحانات درآموزش وپرورش دادِ سخن بدهد از آن به عنوان « ناموس آموزش وپرورش » یادمی کرد ...!

به یاد دارم زمانی دریکی از جلسات آموزش وپرورش وقتی یکی از مسئولین درباره ناموس آموزش وپرورش دادِ سخن می داد بعد از پایان سخنانش گفتم :« به نظر می رسد ناموس آموزش وپرورش بیش  وپیش از آن که «امتحانات» باشد « آموزش » است واگر امتحانات رابه عنوان ناموس بگیریم این ناموس ِ کهنسال ناموس زیبا، جوان ودلرباتری به نام « امتحانات داخلی » (منظورم امتحانات پایه های غیر نهایی بود) دارد این چه توجیهی است که همه توان دستگاه آموزش وپرورش ما صرف ناموسی می شود که همه حق الزحمه ها ، حق نظارت ها و.. و.. ... درآن نهفته است ودربسیاری از موارد این حق الزحمه به کسانی پرداخت می گردد که اصولا" درطراحی سئوال ، برگزاری امتحان ویا تصحیح اوراق کمترین سهمی نداشته اند باید نگاهها راعوض کنیم وبه همه سطوح آموزشی وبه ویژه به مقوله آموزش بیش از پیش توجه کنیم .»

سکوت سنگینی برجلسه حاکم شد وچون پاسخ درخوری وجود نداشت دنباله جلسه که تعیین روسای حوزه های امتحانی بود انجام شد وجلسه به پایان رسید اما نگاه به امتحان استوار وپابرجا ماند وعوض نشد ..باگذشت زمان وبرچیده شدن امتحانات نهایی از پایه پنجم ابتدایی وسوم راهنمایی امتحانات نهایی به سال سوم دبیرستان منحصرگردید وبازرسان وناظران رفته رفته آب رفتند وکم شدندوکار به جایی رسید که دیگر سیل ناظران وبازرسان به جلسات امتحانی گسیل نمی شوند..

  یکی نیست بپرسد این ناموسی که همه حق الزحمه بگیران دیروز وامروز از آن دم می زدند به چه سرنوشتی گرفتارآمده است که کسی احوالی هم از او نمی پرسد ؟!!

یادش بخیر سالها پیش درکلاس داوری فوتبال ،استاد عبرنیرویی می گفت :«داورفوتبال باید کارش را انجام دهد وبه حرف مربیان تیم ها کاری نداشته باشد ،می گفت امروز مربیان فوتبال کم نیستند خدالعنت کند کسی را که «سررسید» را خلق کرد هرکسی از راه می رسد سررسیدی زیربغل گذاشته وادعا می کند مربی است! »

بعدها که با آموزش وپرورش ارتباط بیشتری پیداکردم دیدم این آفت سررسید به اینجا هم سرایت کرده است وهرتازه واردی با یک ابلاغ چندسطری وبه مدد یک سررسید به خود حق می دهد درهمه حیطه هایی که صلاح می داند سرک بکشد، نظارت کند ، دستورالعمل صادرکند و.. و.. و..

شاید از همین روست که روزگار نظام آموزشی ما هر روز آشفته تر از دیروز می شود، شاید .

البته با هزاران اعتذار اگر شما روزی روزگاری ناظر ،مدیر،بازرس ویا مسئول بوده اید ویا بعدا"می شوید خودتان را «استثنا» کنید باشما نبودم .